Zleceniobiorca – kim jest? Prawa i obowiązki wynikające z umowy zlecenia

Zleceniobiorca to osoba wykonująca określone usługi na podstawie umowy zlecenia. Tego rodzaju zatrudnienie daje większą elastyczność niż stosunek pracy, ale jednocześnie nie zapewnia świadczeń pracowniczych, takich jak płatny urlop. Umowa zlecenia podlega przepisom Kodeksu cywilnego, a nie Kodeksu pracy, co oznacza inne prawa i obowiązki zarówno dla zleceniobiorcy, jak i zleceniodawcy. W artykule omówimy kluczowe aspekty związane z umową zlecenia, w tym warunki jej zawarcia, przepisy prawne oraz sytuacje, w których może zostać uznana za stosunek pracy.

Kim jest zleceniobiorca?

Zleceniobiorca to osoba fizyczna, która wykonuje określone usługi na podstawie umowy zlecenia. W przeciwieństwie do pracownika, nie pozostaje w stosunku pracy i nie przysługuje mu ciągłość zatrudnienia ani świadczenia pracownicze, takie jak płatny urlop czy płatne przerwy.

Zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania zlecenia zgodnie z warunkami określonymi w umowie. W trakcie wykonywania obowiązków może działać na własny rachunek, o ile umowa nie stanowi inaczej. Nie obowiązują go przepisy dotyczące godzin nadliczbowych, a minimalną stawkę godzinową określają przepisy prawa. W praktyce zleceniobiorca może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej, jeśli umowa tego nie zabrania.

Osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia nie podlega bezpośredniemu nadzorowi zleceniodawcy w takim zakresie, jak pracownik zatrudniony na umowie o pracę. Wykonanie zlecenia zależy od ustaleń stron i specyfiki działalności. W przypadku sporu co do charakteru zatrudnienia, sąd pracy może dokonać ustalenia istnienia stosunku pracy, jeśli okoliczności wskazują na podporządkowanie i stałe wykonywanie obowiązków na rzecz jednego pracodawcy.

Charakterystyka umowy zlecenia

Umowa zlecenia to jedna z umów cywilnoprawnych, w której przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonania określonych usług na rzecz zleceniodawcy. Każda umowa zlecenia powinna określać:

• strony umowy – zleceniodawcę i zleceniobiorcę,
• zakres wykonywania obowiązków,
• czas wykonania zlecenia,
• wynagrodzenie i zasady jego wypłaty,
• możliwość powierzenia zlecenia osobie trzeciej (jeśli jest dopuszczona).

Zawarcie umowy zlecenia nie wymaga formy pisemnej, jednak dla celów dowodowych jest to zalecane.

Zleceniobiorca zobowiązuje się do starannego wykonania powierzonych mu usług, natomiast zleceniodawca do wypłaty wynagrodzenia zgodnie z ustaleniami. Umowa może przewidywać, że zleceniobiorca wykonuje obowiązki we wskazanym miejscu i czasie, ale nie może nakładać na niego takiego stopnia podporządkowania, który wskazywałby na istnienie stosunku pracy.

Kiedy umowa zlecenia może być uznana za stosunek pracy?

Chociaż umowa zlecenia to umowa cywilnoprawna, w pewnych okolicznościach może zostać uznana za stosunek pracy. Jeśli przyjmujący zlecenie wykonuje obowiązki w sposób podporządkowany, w stałych godzinach, w miejscu wyznaczonym przez zleceniodawcę oraz pod jego nadzorem, sąd pracy może uznać, że doszło do faktycznego nawiązania stosunku pracy. W takim przypadku osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia może domagać się przekształcenia jej w umowę o pracę, co ma istotne znaczenie dla stażu pracy oraz świadczeń pracowniczych.

Sąd pracy, dokonując ustalenia istnienia stosunku pracy, bierze pod uwagę m.in.:

• ciągłość zatrudnienia,
• sposób wykonywania obowiązków – czy zleceniobiorca działa na własny rachunek, czy pod kierownictwem zleceniodawcy,
• obowiązek osobistego wykonywania pracy,
• ograniczenie możliwości powierzenia zlecenia osobie trzeciej,
• sposób wynagradzania – czy wynagrodzenie jest stałe i regularne, jak w przypadku stosunku pracy.

Jeśli spełnione są te przesłanki, sąd pracy może uznać, że zamiast umowy cywilnoprawnej strony faktycznie łączy stosunek pracy.

Osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia może wystąpić do sądu pracy z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy. W praktyce konieczne jest przedstawienie dowodów, które potwierdzą, że wykonywanie obowiązków miało cechy stosunku pracy. Decyzja sądu ma istotne konsekwencje – może obciążyć pracodawcę koniecznością zapłaty zaległych składek na ubezpieczenia społeczne, a zleceniobiorca uzyskuje prawa przysługujące pracownikom, w tym prawo do płatnego urlopu i ochrony przed zwolnieniem.

Zasady zawierania i rozwiązywania umowy zlecenia

Umowę zlecenia można zawrzeć zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej, jednak w praktyce zaleca się sporządzenie dokumentu na piśmie dla celów dowodowych. Strony mają dużą swobodę w określaniu warunków współpracy, ale umowa musi być zgodna z przepisami prawa. Rozwiązanie umowy może nastąpić w dowolnym momencie, jeśli przewidziano taką możliwość w umowie lub wynika to z przepisów Kodeksu cywilnego.

Minimalna stawka godzinowa w umowie zlecenia

Zleceniobiorca ma prawo do minimalnej stawki godzinowej, której wysokość jest corocznie ustalana przez państwo. Wynagrodzenie musi być wypłacane co najmniej raz w miesiącu, a ewentualne potrącenia lub zmniejszenie wynagrodzenia muszą być zgodne z obowiązującymi przepisami. Pomimo obowiązywania minimalnej stawki godzinowej, umowa zlecenia nie przewiduje prawa do płatnej przerwy ani wynagrodzenia za godziny nadliczbowe.

W odróżnieniu od stosunku pracy, umowa zlecenia pozwala na przekazanie części obowiązków osobie trzeciej, o ile strony nie wyłączyły takiej możliwości w umowie. W praktyce oznacza to, że przyjmujący zlecenie nie zawsze musi wykonywać pracę osobiście, co daje większą elastyczność w realizacji usług. Jednak w przypadku, gdy zleceniodawca wymaga osobistego wykonania zlecenia, naruszenie tego warunku może skutkować rozwiązaniem umowy.

Jakim przepisom podlega zleceniobiorca?

Zleceniobiorca podlega przede wszystkim przepisom Kodeksu cywilnego, ponieważ umowa zlecenia nie tworzy stosunku pracy. Oznacza to, że wykonywanie obowiązków odbywa się na zasadach określonych w umowie, a nie w Kodeksie pracy. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonania określonych usług z należytą starannością, ale nie jest objęty przepisami dotyczącymi pracowników, takimi jak prawo do płatnego urlopu czy ochrona przed zwolnieniem.

Chociaż zleceniobiorca nie jest pracownikiem, w niektórych przypadkach podlega przepisom BHP, szczególnie jeśli wykonuje obowiązki na terenie zakładu pracy zleceniodawcy. Pracodawca może zobowiązać go do przestrzegania określonych zasad bezpieczeństwa, jednak nie ma obowiązku zapewnienia mu np. środków ochrony indywidualnej, chyba że wynika to z umowy lub charakteru wykonywanej działalności.

Osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia podlega obowiązkowym składkom na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, jeśli nie prowadzi własnej działalności gospodarczej lub nie jest objęta ubezpieczeniem z innego tytułu. Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne są opłacane przez zleceniodawcę, jednak zleceniobiorca może wnioskować o dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. W przypadku kilku umów zlecenia obowiązek ubezpieczeniowy zależy od osiąganych dochodów i może być rozłożony na różnych zleceniodawców.

Podsumowanie

Umowa zlecenia nie tworzy stosunku pracy, co oznacza, że zleceniobiorca nie ma prawa do płatnego urlopu, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe ani innych świadczeń pracowniczych. Działa swobodniej, często na własny rachunek i nie jest objęty ochroną Kodeksu pracy.

Wybór umowy zlecenia zamiast umowy o pracę powinien uwzględniać charakter obowiązków oraz konsekwencje prawne. Dla przedsiębiorcy to niższe koszty, ale też ryzyko uznania jej za stosunek pracy. Zleceniobiorca zyskuje elastyczność, ale traci stabilność zatrudnienia.

Niewłaściwe stosowanie umowy zlecenia może skutkować jej przekształceniem w umowę o pracę przez sąd pracy, co wiąże się z obowiązkiem opłacenia zaległych składek i nadaniem zleceniobiorcy praw pracowniczych.