Zmiany w kontrolach zwolnień lekarskich od 2026 roku – co warto wiedzieć?

W 2026 roku wejdą w życie istotne zmiany w sposobie wydawania orzeczeń lekarskich oraz w procedurach kontrolowania zwolnień chorobowych („L4”).  

Projekt ustawy przygotowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zakłada przede wszystkim usprawnienie procedur, skrócenie czasu oczekiwania na decyzje orzecznicze oraz poprawę jakości usług świadczonych przez lekarzy orzeczników. W dokumencie wskazuje się również na potrzebę wzmocnienia kadry orzeczniczej w ZUS, uproszczenia realizacji zadań oraz stworzenie warunków pracy sprzyjających większej efektywności wydawania orzeczeń. 

Zmiany te obejmują między innymi umożliwienie zatrudnienia lekarzy orzeczników na różnych podstawach umowy (umowa o pracę lub umowa o świadczenie usług), włączenie do systemu orzekania także innych zawodów medycznych (np. pielęgniarki czy fizjoterapeuci w określonych sprawach), a także ustalenie maksymalnego 30-dniowego terminu na wydanie orzeczenia przez ZUS. Zmodyfikowany zostanie także model odwołań – w pierwszej i drugiej instancji zadania orzekania będą powierzone jednej osobie (druga instancja będzie inna niż pierwsza), lecz o większym stopniu specjalizacji i doświadczeniu. Wszystko to ma na celu uspójnienie i przyspieszenie procesu orzekania. 

Kiedy można pracować mimo zwolnienia i jakie są konsekwencje? 

Nowe przepisy przewidują również wyraźniejsze zasady dotyczące korzystania ze zwolnienia lekarskiego oraz weryfikacji, kiedy takie zwolnienie może być wykorzystane niezgodnie z jego celem.  

Zmiany zakładają, że praca zarobkowa podczas zwolnienia (z pewnymi drobnymi wyjątkami, np. zakupy czy czynności życia codziennego) może prowadzić do utraty prawa do świadczenia chorobowego. Jednocześnie – co ważne – pojawia się możliwość pozostawania na zwolnieniu u jednego pracodawcy, a jednoczesnej pracy u drugiego w przypadku zatrudnienia u dwóch podmiotów, jeśli rodzaj pracy na to pozwala. 

Funkcjonować będzie również bardziej precyzyjna lista czynności, które mogą być uznane za działania przedłużające chorobę lub utrudniające rekonwalescencję – np. forsowny wyjazd podczas leczenia. 

Co to oznacza dla pracowników i pracodawców? 

Ze strony pracowników zmiany przyniosą większą przejrzystość – reguły korzystania ze zwolnienia staną się bardziej jednoznaczne, a potencjalne sytuacje pracy „na L4” ulegają precyzyjnej regulacji. Przykładowo, jeżeli ktoś ma dwa etaty – zwolnienie wystawione z jednego miejsca nie musi całkowicie wykluczać wykonywania pracy w drugim, o ile lekarz orzecznik uzna, że charakter tej pracy nie zagraża procesowi leczenia. Taki zapis może być dużym ułatwieniem dla osób z wieloma źródłami zatrudnienia. 

Dla pracodawców zaś reforma oznacza konieczność dostosowania się do zmienionych reguł związanych ze zwolnieniami oraz kontrolą nieobecności chorobowych. ZUS obejmie znacznie większą odpowiedzialność za wypłatę świadczeń – przykładowo planuje się, że to ZUS, a nie pracodawca, będzie wypłacał zasiłek chorobowy od pierwszego dnia niezdolności do pracy. To z kolei może odciążyć finansowo firmy, ale jednocześnie nakłada na nie obowiązek ścisłej współpracy z ZUS oraz czujności przy weryfikowaniu, czy wykonywane przez pracownika czynności są zgodne z celem zwolnienia. 

Co warto zapamiętać? 

• ZUS i współpracujące instytucje wprowadzają od 2026 roku nowe reguły wystawiania zwolnień lekarskich i ich kontroli. 

• Wydawanie orzeczeń ma być szybsze, a praca orzeczników lepiej zorganizowana – w tym możliwość zatrudnienia również pielęgniarek i fizjoterapeutów w określonych przypadkach. 

• Zabroniona ma być praca zarobkowa w czasie zwolnienia, chyba że spełnione są szczególne warunki (np. drugi etat o innym charakterze). 

• Pracodawcy mają szansę na zmniejszenie kosztów wypłaty zasiłków chorobowych, ale muszą liczyć się z koniecznością dostosowania procedur i współpracy z ZUS-em. 

W rezultacie reforma ma przynieść bardziej sprawny, transparentny i sprawiedliwy system zwolnień lekarskich – zarówno dla ubezpieczonych, jak i dla pracodawców oraz ZUS-u.