Teoria gier – co to jest i jak wykorzystać ją w biznesie?

Jedną z głównych trudności w prowadzeniu biznesu jest podejmowanie świadomych i, co najważniejsze, trafnych decyzji. Działania konkurencji, trendy rynkowe, złożone procesy w środowisku biznesowym to tylko niektóre zmienne sprawiające, że trudno jest dostrzec szerszą perspektywę i zrozumieć, jakie możliwe strategie będą właściwym posunięciem. Teoria gier pozwala spojrzeć na sytuację „z dystansu” i bez emocji, oferując matematyczne podejście do rozwiązywania złożonych problemów. Na czym polega teoria gier i jak wykorzystać ją w biznesie?

Spis treści

• Teoria gier – definicja
• Czym są uproszczenia w teorii gier?
• Popularne modele gier
• Jak teoria gier pomaga w biznesie?
• Podsumowanie

Teoria gier – definicja

Teoria gier jest gałęzią matematyki badającą strategiczne interakcje pomiędzy różnymi uczestnikami gry. Grą jest każda sytuacja, w której interesy zaangażowanych w nią osób są sprzeczne. Każdy gracz ma swój cel i kilka opcji działania. Wynik każdego z uczestników w grze zależy od tego, jaką decyzję podejmą inni – i odwrotnie.

Podstawowym założeniem teorii gier jest analiza różnych strategii i przewidywanie ich możliwych wyników (wypłat). Dzięki niej można też określić, jakie potencjalne decyzje podejmie każdy gracz w konkretnej sytuacji i jakie będą skutki tych decyzji.

Podstawowe pojęcia w teorii gier

Aby lepiej zrozumieć założenia teorii gier, musisz wiedzieć, z jakich elementów się składa i jak można odnieść je do biznesu:

• Gra to konkretny scenariusz, sytuacja lub zbiór okoliczności. W grze biorą udział co najmniej dwie konkurujące ze sobą strony, których działania z konieczności wpływają na siebie nawzajem.
• Gracze, czyli uczestnicy gry. W kontekście biznesowym mogą to być firmy, przedsiębiorcy, klienci i konkurenci. Gracze mają swoje cele i strategie, i dążą do maksymalizacji swoich wypłat.
• Strategie to możliwe działania, które każdy z graczy może podjąć. W biznesie może to być ustalanie cen, wdrażanie kampanii marketingowej czy wprowadzanie innowacji.
• Wypłaty to korzyści, które strony zyskują w zależności od wybranych strategii. W biznesie może to być zysk, udział w rynku, lojalność klientów i inne kluczowe wskaźniki sukcesu.

Uproszczenia w teorii gier – czym są?

Teoria gier, choć ma szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach, wymaga wykorzystania pewnych uproszczeń. Dzięki nim można analizować złożone interakcje pomiędzy graczami bez wchodzenia w zawiłe psychologiczne aspekty ludzkich zachowań.

Najczęściej stosowane uproszczenia zakładają, następujące warunki:

• wszyscy gracze dążą do maksymalizacji swoich wypłat i cechuje ich racjonalne zachowanie;
• gracze podejmują działania w tym samym czasie;
• każdy posiada takie same i pełne informacje o zasadach gry, strategiach pozostałych i możliwych wynikach;
• czynniki zewnętrzne nie wpływają na decyzje uczestników;
• liczba możliwych strategii jest ograniczona.

Dzięki takim uproszczeniom teoria gier staje się bardziej przystępna. Musisz jednak pamiętać, że przez to, wyniki analizy mogą być niedokładne i odbiegać od rzeczywistości.

Popularne modele gier

Równowaga Nasha

Równowaga Nasha to centralna koncepcja w teorii gier. Opisuje sytuację, w której gracze wybierają optymalne strategie i nie mają motywacji do ich zmiany, o ile drugi gracz nie zmieni swojej. Scenariusz w postaci tabeli prezentuje się tak:

Gracze, czyli firma A i firma B, mogą wybrać jedną ze strategii: X i Y. Strategia X oznacza zysk, a strategia Y – stratę (-1). Skoro gracze podejmują decyzję w sposób racjonalny, każdy z nich wybierze strategię X (1; 1). Zmiana strategii przyniesie oczywiście zmianę wypłaty:

• firma B wybiera strategię Y i traci, firma A wybiera strategię X i zyskuje (-1; 1);
• firma B wybiera strategię X i zyskuje, firma A wybiera strategię Y i traci (1; -1);
• obie firmy wybierają strategię Y i przegrywają, czyli pozostają na poziomie zerowym (0; 0).

Równowagi Nasha można użyć przy określaniu, jakie są najlepsze wpłaty dla danego gracza w konkretnej sytuacji, w oparciu nie tylko o jego własne decyzje, ale także o decyzje podejmowane przez innych uczestników gry.

Dylemat więźnia

Wyobraź sobie, że ty i twój główny przeciwnik jesteście w więzieniu. Policja oferuje każdemu z was układ: jeśli jeden zdradzi drugiego. Gracz, który zdradził, zostanie uwolniony, a drugi spędzi w więzieniu 10 lat. Jeśli obaj będziecie milczeć, dostaniecie po 2 lata, a jeśli obaj zdradzicie, każdy z was dostanie po 5 lat.

W kontekście biznesu podobny scenariusz może dotyczyć decyzji o obniżeniu cen produktów. Jeśli gracz A zdecyduje się obniżyć ceny, a gracz B tego nie zrobi, to pierwszy przyciągnie więcej klientów i zwiększy zyski. Jeśli obie firmy zdecydują się obniżyć ceny, ryzykują utratę zysków, ponieważ zostaną zmniejszone marże.

Dylemat więźnia pokazuje, że czasem warto rozważyć znalezienie kompromisu, zamiast angażować się w destrukcyjną wojnę cenową.

Gra o sumie zerowej

W tym modelu każdy zysk jednego gracza wiąże się z odpowiednią stratą innego. Na przykład: jesteś właścicielem małej cukierni, w sąsiedztwie której lokal otworzyła konkurencja. Jeśli uda ci się przyciągnąć więcej klientów, druga cukiernia ich straci, i odwrotnie.

W grze o sumie zerowej sukces zależy od umiejętności przewidywania i reagowania na zmiany rynkowe, co pozwala na zbudowanie trwałej przewagi konkurencyjnej. W efekcie dobrze przemyślana strategia może przekształcić potencjalne zagrożenie w szansę na rozwój i wzmocnienie pozycji na rynku.

Gra kooperacyjna

Nie wszystkie gry zakładają sprzeczność interesów graczy. W wielu przypadkach mogą oni współpracować, aby osiągnąć wspólny sukces. Przykładem takiej sytuacji może być kilka małych sklepów w jednej okolicy, które postanawiają połączyć siły i stworzyć wspólną kampanię reklamową. Zamiast konkurować, decydują się na współpracę, co przynosi korzyści wszystkim.

Takie podejście określane jest jako gra kooperacyjna. Mogą to być gry dwuosobowe lub wieloosobowe, w których współpraca pozwala osiągnąć firmom wyniki, trudne do osiągnięcia w pojedynkę. W tym scenariuszu istotne są: sprawiedliwy podział wypłat, budowanie zaufania i długoterminowych relacji między partnerami.

Jak teoria gier pomaga w biznesie?

W biznesie teoria gier może być wykorzystywana do analizy konkurencji, podejmowania strategicznych decyzji i optymalizacji procesów biznesowych. Oto 5 obszarów, w których teoria gier może być przydatna dla przedsiębiorców:

1. Analiza sytuacji strategicznych. Polega na modelowaniu różnych scenariuszy interakcji pomiędzy uczestnikami rynku – konkurentami, klientami czy partnerami. Dzięki temu można przewidzieć możliwe zachowanie innych graczy i opracować skuteczne strategie dla swojej firmy. Teoria gier pozwala zobaczyć szerszą perspektywę i podejmować decyzje, opierając się na danych, a nie intuicji.
2. Prognozowanie działań konkurencji. Zrozumienie i przewidywanie działań konkurencji jest kluczowym elementem prowadzenia udanego biznesu. Możesz na przykład przygotować się z wyprzedzeniem na ewentualne wojny cenowe lub przewidzieć reakcję rynku na nowy produkt. Dzięki temu będziesz o krok przed innymi i uzyskasz lepszy wynik.
3. Optymalizacja strategii firmy. Pozwala nie tylko reagować na zmiany, ale także proaktywnie opracowywać plan działania. Przykładowo, analizując rynek, firma może określić najlepszy moment na wprowadzenie nowego produktu lub wybrać najkorzystniejsze warunki współpracy.
4. Sojusze strategiczne. Firmy mogą wykorzystywać modele gier kooperacyjnych, aby łączyć siły i osiągać wspólne cele. Pomaga to w tworzeniu stabilnych i produktywnych relacji biznesowych, z których korzystają wszyscy zaangażowani.
5. Zarządzanie ryzykiem. Gry niepewności mogą pomóc przedsiębiorcom ocenić ryzyko i prawdopodobieństwo różnych scenariuszy. Pozwala to na opracowanie strategii zarządzania ryzykiem i podejmowanie decyzji z uwzględnieniem ewentualnych strat.

Teorię gier wykorzystują na przykład linie lotnicze do opracowywania strategii ustalania cen biletów. Analizując zachowanie konkurencji i popyt rynkowy, mogą dostosować ceny, aby zmaksymalizować obłożenie i zyski. Zgodnie z teorią gier dynamiczne ceny ustalają też tacy giganci e-commerce jak Amazon czy AliExpress.

Podsumowanie

Teoria gier to potężne narzędzie, którego zastosowanie może znacznie usprawnić planowanie strategiczne i proces podejmowania decyzji w biznesie. Należy jednak pamiętać, że nie jest to uniwersalne rozwiązanie wszystkich problemów biznesowych. Nie zastąpi intuicyjnego zrozumienia rynku, wysokiej jakości obsługi klienta czy innowacyjnych pomysłów. Teoria gier zapewnia gotowe podejścia i modele, które pomagają podejmować lepsze decyzje, ale działają one jedynie w połączeniu z innymi narzędziami i praktykami biznesowymi.