Ugoda administracyjna – co to jest i kiedy warto z niej skorzystać?

Ugoda administracyjna to skuteczny sposób na zakończenie sporu w toku postępowania administracyjnego bez konieczności oczekiwania na decyzję organu. Strony mogą samodzielnie ukształtować warunki porozumienia, a zatwierdzenie przez upoważnionego pracownika organu administracji nadaje jej moc prawną równą decyzji. Nie zawsze jednak ugoda dochodzi do skutku – odmowa zatwierdzenia może nastąpić, jeśli jej treść narusza prawo lub interes publiczny. Jakie warunki muszą zostać spełnione i jakie konsekwencje niesie ugoda?

Czym jest ugoda administracyjna?

Ugoda administracyjna to akt kończący postępowanie administracyjne w drodze porozumienia stron. Reguluje ją Kodeks postępowania administracyjnego. Zawiera elementy niezbędne dla aktu administracyjnego, ale bazuje na zgodnej woli stron. Organ administracji publicznej nie wydaje decyzji, lecz zatwierdza porozumienie.

Podstawą ugody jest art. 114-118 KPA. Strony mogą zawrzeć ugodę, gdy przedmiot sprawy dopuszcza rozwiązanie kompromisowe. Nie można zawrzeć ugody, gdy prawo wymaga wydania decyzji administracyjnej o określonej treści. Organ administracji nie występuje jako strona ugody. Jego zadanie polega na weryfikacji, czy treść ugody spełnia warunki legalności i zgodności z interesem publicznym. Pozytywna ocena skutkuje zatwierdzeniem ugody w formie postanowienia. W razie negatywnej oceny organ odmawia zatwierdzenia.

Zawarcie ugody powoduje umorzenie postępowania w zakresie objętym porozumieniem. Ugoda ma moc równą decyzji administracyjnej. Można ją zaskarżyć w trybie przewidzianym dla decyzji administracyjnych. Wniosek o wznowienie postępowania lub stwierdzenie nieważności ugody podlega tym samym rygorom, co w odniesieniu do decyzji.

Ugoda administracyjna – w jakich obszarach znajduje zastosowanie?

Ugoda administracyjna znajduje zastosowanie wszędzie tam, gdzie istnieje możliwość polubownego zakończenia sporu administracyjnego bez konieczności wydawania decyzji o ściśle określonej treści. Jednak jej stosowanie ogranicza się do spraw, w których prawo nie wymaga jednoznacznego rozstrzygnięcia przez organ administracji.

Prawo budowlane

Może dotyczyć, na przykład warunków zabudowy, sposobu realizacji inwestycji czy spornych kwestii związanych z dostępem do drogi publicznej. Inwestor i właściciele sąsiednich nieruchomości mogą zawrzeć porozumienie, które zostanie zatwierdzone przez organ architektoniczno-budowlany.

Ochrona środowiska

Ugoda często rozstrzyga spory związane z korzystaniem ze środowiska, na przykład warunkami emisji hałasu czy uciążliwościami dla sąsiednich nieruchomości. Może być zawarta między przedsiębiorcą a organem ochrony środowiska lub stronami postępowania dotyczącego wydania decyzji środowiskowej.

Gospodarka wodna

Ugody występują w sprawach dotyczących korzystania z wód – w zakresie warunków odprowadzania ścieków czy regulacji stosunków wodnych na nieruchomościach sąsiednich. Mogą dotyczyć podziału kosztów budowy urządzeń wodnych lub zasad gospodarowania wodami na danym obszarze.

Gospodarka nieruchomościami

W przypadku podziału nieruchomości, scalenia gruntów czy warunków wykupu gruntów przez gminę również może zostać zawarta ugoda. Będzie ona wtedy rozstrzygać kwestie dotyczące przebiegu granic administracyjnych nieruchomości.

Prawo transportowe i drogowe

W sprawach dotyczących lokalizacji zjazdów z dróg publicznych lub korzystania z pasa drogowego ugoda może ustalić warunki dostępu do drogi, wysokość opłat czy zakres obowiązków właściciela nieruchomości sąsiadującej z drogą.

W jakich sytuacjach możliwe jest zawarcie ugody administracyjnej?

W praktyce ugoda administracyjna może zostać zawarta w postępowaniach, w których prawo nie wymaga wydania decyzji administracyjnej o ściśle określonej treści. Oznacza to, że organ administracji publicznej ma pewną swobodę w kształtowaniu rozstrzygnięcia, a interesy stron mogą być uwzględnione poprzez porozumienie. Ugoda administracyjna może być zawarta, gdy:

• W sprawie toczy się postępowanie administracyjne – ugoda jest możliwa tylko wtedy, gdy istnieje aktywne postępowanie przed organem administracji. Nie można zawrzeć ugody w sprawie już zakończonej prawomocną decyzją, chyba że nastąpi wznowienie postępowania.
• Strony postępowania osiągną porozumienie – ugoda jest wynikiem wspólnej woli stron, które muszą dojść do zgodnego stanowiska w zakresie spornych kwestii. Jeśli jedna ze stron sprzeciwia się ugodzie, organ administracyjny nie może jej wymusić.
• Sprawa dotyczy spraw spornych o charakterze administracyjnym – ugoda jest stosowana w sytuacjach, gdy co najmniej dwie strony mają przeciwstawne interesy i chcą je pogodzić w drodze porozumienia.
• Prawo nie wymaga decyzji o określonej treści – w niektórych postępowaniach przepisy przewidują konieczność wydania decyzji administracyjnej w określony sposób, co wyklucza możliwość zawarcia ugody. Dotyczy to np. spraw dotyczących wydania decyzji o pozwoleniu na budowę w przypadku spełnienia ustawowych wymagań.
• Ugoda nie narusza przepisów prawa ani interesu publicznego – organ administracyjny zatwierdza ugodę tylko wtedy, gdy jej treść jest zgodna z przepisami i nie prowadzi do skutków sprzecznych z interesem społecznym. Jeśli ugoda narusza prawo, organ administracyjny ma obowiązek jej nie zatwierdzić.

Ugoda administracyjna pozwala stronom na elastyczne rozwiązanie sporów bez konieczności oczekiwania na decyzję organu administracji. Daje możliwość osiągnięcia kompromisu uwzględniającego interesy stron, przy zachowaniu nadzoru organu publicznego nad legalnością porozumienia.

Jakie konsekwencje niesie niewykonanie postanowień ugody?

Od dnia zawarcia ugody każda ze stron postępowania administracyjnego powinna zastosować się do ustaleń. Warto wiedzieć, że niewykonanie postanowień ugody administracyjnej prowadzi do poważnych konsekwencji prawnych i faktycznych. Ugoda, po jej zatwierdzeniu przez organ administracji publicznej, ma moc równą decyzji administracyjnej. Jakie są konsekwencje niewykonania postanowień ugody?

Możliwość wszczęcia egzekucji administracyjnej

Jeżeli z treści ugody wynika obowiązek podjęcia określonych działań (wykonania robót budowlanych, usunięcia naruszenia środowiska, zapłaty należności publicznoprawnej), a strona uchyla się od jego realizacji, organ administracyjny może wszcząć egzekucję administracyjną. Procedura ta odbywa się na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Organ egzekucyjny może stosować środki przymusu, w tym:

• grzywny w celu przymuszenia – nakładane wielokrotnie do czasu wykonania obowiązku,
• wykonanie zastępcze – gdy organ administracyjny lub wyznaczony podmiot wykonuje obowiązek na koszt zobowiązanego,
• przymus bezpośredni – w wyjątkowych sytuacjach, gdy inne środki są nieskuteczne.

Utrata korzyści wynikających z ugody

Strona, która nie wykonuje ugody, może utracić uzyskane na jej podstawie korzyści administracyjne. Przykładowo, jeśli ugoda przewidywała możliwość korzystania z określonej nieruchomości lub przyznanie określonych uprawnień, ich niewykonanie może skutkować cofnięciem tych uprawnień lub unieważnieniem uzgodnionych warunków.

Możliwość rozwiązania ugody

Organ administracji publicznej może uznać, że ugoda nie spełnia swojej funkcji i narusza interes publiczny. W skrajnych przypadkach organ może stwierdzić jej nieważność na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Może to nastąpić, jeśli ugoda została zawarta z rażącym naruszeniem prawa lub jeśli jej niewykonanie prowadzi do skutków sprzecznych z interesem publicznym.

Skutki finansowe i odszkodowawcze

Strona poszkodowana przez niewykonanie ugody może dochodzić roszczeń odszkodowawczych na gruncie prawa cywilnego, jeśli poniosła straty w związku z niewywiązaniem się drugiej strony z ustaleń ugody. W określonych przypadkach możliwe jest również żądanie naprawienia szkody w drodze postępowania sądowego.