Praca w niedziele i święta – kiedy jest dozwolona?
To, kiedy pracownicy nie muszą wykonywać obowiązków, określa Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy. Co do zasady, niedziele i święta to czas na odpoczynek.
Do dni wolnych od pracy zalicza się następujące święta:
- 1 stycznia – Nowy Rok,
- 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
- pierwszy dzień Wielkanocy (święto ruchome),
- drugi dzień Wielkanocy (święto ruchome),
- 1 maja – Święto Pracy,
- 3 maja – Święto Konstytucji Trzeciego Maja,
- pierwszy dzień Zielonych Świątek (święto ruchome),
- Boże Ciało (święto ruchome),
- 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Święto Wojska Polskiego,
- 1 listopada – Wszystkich Świętych,
- 11 listopada – Święto Niepodległości,
- 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
- 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
Istnieje długa lista wyjątków, określająca, kiedy praca w niedziele i święta jest dopuszczalna. Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy, pracownicy mogą wykonywać swoje standardowe obowiązki w dni ustawowo wolne:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- w tzw. ruchu ciągłym, czyli w przedsiębiorstwach, w których przerwanie pracy nie jest na stałe możliwe, np. w hutach,
- przy pracy zmianowej,
- przy niezbędnych remontach,
- w transporcie i w komunikacji,
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
- w rolnictwie i hodowli.
Ponadto, dopuszczalna jest praca w niedzielę i święta pod warunkiem wykonywania obowiązków koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Dotyczy to m.in.:
- zakładów świadczących usługi dla ludności,
- gastronomii,
- hoteli i pensjonatów,
- jednostek gospodarki komunalnej,
- zakładów opieki zdrowotnej oraz innych placówek służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga opieki przez cały dzień lub całą dobę,
- jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostek wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, które zapewniają całodobową opiekę,
- zakładów prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
- pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym jest ona świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (np. w centrach handlowych),
- wykonywania prac polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej odbieranych poza terytorium Polski, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi są u niego dniami pracy oraz przy wykonywaniu pracy zapewniających możliwość świadczenia tych usług.
Do tego trzeba wziąć pod uwagę zakaz handlu w niedzielę, który obowiązuje przez większość roku. Jest on jednak dopuszczalny w niektórych przypadkach i nie obwiązuje takich placówek, jak stacje benzynowe, apteki czy kwiaciarnie.
Czy za pracę w niedziele i święta przysługuje rekompensata?
Zgodnie z przepisami, za pracę w niedzielę i święto uważa się tę, która jest wykonywana między godziną 6:00 w danym dniu a godziną 6:00 w dniu następnym, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Przykładowo, pracownik może rozpocząć zmianę o godzinie 20:00 w niedzielę i zakończyć ją o godzinie 4:00 nad ranem już w poniedziałek. Dalej będzie to liczone jak wykonywanie obowiązków w niedzielę.
Pracodawca powinien zapewnić pracownikowi inny dzień wolny w okresie:
- za pracę w niedzielę – sześciu dni przed lub sześciu dni po danej niedzieli, a jeżeli nie jest to możliwe, to do końca okresu rozliczeniowego,
- za pracę w święto – do końca okresu rozliczeniowego.
Nie jest ważne, ile godzin w niedzielę lub święto dana osoba spędziła w pracy. Do całego dnia wolnego uprawnia nawet przepracowanie jednej godziny.
Standardowo pracownikowi przysługuje normalne wynagrodzenie za pracę w niedzielę lub święto, równe dniówce z okresu od poniedziałku do piątku. Tutaj są jednak dwa wyjątki.
Kiedy przysługuje dodatkowe wynagrodzenie za pracę w niedziele i święta i jak je obliczyć?
Jeżeli we wskazanym przez ustawodawcę okresie, czyli do końca okresu rozliczeniowego, pracownik nie otrzyma dnia wolnego za pracę w niedzielę lub święto, należy mu dodatkowo zapłacić. Jakie dodatki mu przysługują?
Brak dnia wolnego przekłada się na konieczność zapłacenia normalnej stawki godzinowej oraz dodatku w wysokości 100 proc. wynagrodzenia. Innymi słowy, pracownik otrzymuje podwójną zapłatę.
Do tego dochodzi kwestia nadgodzin. Jeśli dla danej osoby niedziela lub święto była dniem roboczym zgodnie z obowiązującym rozkładem pracy, to za każdą godzinę przysługuje dodatek w wysokości 50 proc. wynagrodzenia. Jeżeli jednak praca w dzień wolny była wyjątkiem i pracownik został np. wezwany do awarii, to wtedy za nadgodziny w niedzielę i święta przysługuje mu dodatkowe 100 proc. wynagrodzenia za dane godziny.
Przykładowo, jeśli Jan Kowalski ma w grafiku pracę w niedzielę, odebrał za to dzień wolny, ale miał nadgodziny, to otrzyma:
- standardową wypłatę jak za pracę od poniedziałku do piątku,
- dodatek w wysokości 100 proc. od każdej godziny za pracę nadliczbową.
Jeżeli nie odebrał dnia wolnego, to wtedy dostanie:
- standardowe wynagrodzenie za osiem godzin pracy,
- dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za osiem godzin pracy,
- dodatek w wysokości 100 proc. za każdą godzinę nadliczbową.
Z perspektywy zatrudnionego, ponadwymiarowa praca w niedzielę i święta może być opłacalna, szczególnie w przypadku, w którym nie odbierze w okresie rozliczeniowym dnia wolnego. Ze strony pracodawcy, sprawa wygląda odwrotnie i powinien on dbać o odpoczynek pracowników, nie tylko z powodu finansów, ale po prostu higieny pracy i zasad BHP.
