Kara umowna – czym jest i kiedy stosuje się kary umowne?

Czym jest kara umowna?

Podpisując umowę, obie strony zobowiązują się do przestrzegania jej warunków. Jednak nie można wykluczyć, że pojawią się okoliczności uniemożliwiające jej całkowite wykonanie lub jedna ze stron niewłaściwie wywiązuje się z umowy.

Aby uniknąć takiej sytuacji lub zmniejszyć negatywne skutki niedotrzymania warunków, stosuje się odpowiednie zabezpieczenia. Jedną z nich może być kara umowna. Pod tym stwierdzeniem kryje się określona kwota pieniędzy, którą zobowiązuje się wpłacić jedna ze stron na rzecz drugiej w przypadku niewykonania lub nienależytej realizacji przedmiotu umowy. Należy zaznaczyć, że dotyczy to umów dotyczących zobowiązań niepieniężnych. Jeśli jedna ze stron poniesie szkodę, wówczas rekompensata następuje w formie zapłaty wcześniej ustalonej sumy pieniędzy. Jednocześnie zastrzega się, że nie można celowo zaniechać obowiązków i zastąpić go wskazaną w kontrakcie karą umowna. Warto podkreślić, że ma ona charakter prewencyjno-represyjny. Oznacza to, że jej zadaniem jest motywować obie strony umowy do właściwego wykonania wskazanych zadań. Jeśli umowa dotyczy zobowiązań finansowych, świadczeń pieniężnych, wówczas konsekwencją będzie nie kara umowna a naliczenie odsetek za zwłokę.

Kara umowna kodeks cywilny

Najważniejsze informacje na temat kary umownej znajdują się w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93). Na podstawie art. 483 §1 strony umowy otrzymują prawo do zastrzeżenia w umowie konieczności naprawienia szkody powstałej w wyniku niewykonania lub nienależytego zobowiązania niepieniężnego przez zapłatę określonej sumy, którą jest kara umowna. Z kolei na dłużnika nakłada się obostrzenie, że nie może on zwolnić się z tego zobowiązania bez zgody drugiej strony umowy. Jednak nie wyklucza się sytuacji, kiedy za obopólną zgodą znajdą oni inne rozwiązanie. Art. 484 gwarantuje obu stronom umowy, że w razie pojawienia się szkody bez względu na jej wartość mają one prawo do otrzymania określonej kwoty. Jeśli poniesione straty były wyższe, należy się i tak wcześniej ustalona kwota. Zastrzega się również, że żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary jest niedopuszczalne. Jednak strony umowy mogą dojść wspólnie do porozumienia i postanowić inaczej. Można żądać również zmniejszenia kary umownej w przypadku, gdy jej wartość znacznie przewyższa szkodę, a zobowiązanie zostało w dużej części wykonane. Art. 484 §2 zastrzega, że dotyczy to wyłącznie rażąco wygórowanych kar umownych.

Warto zaznaczyć, że kara umowna KC obowiązuje również, kiedy nie istnieje umowne zastrzeżenia, ale przepis szczególny stanowi o konieczności zastosowania wyżej wspomnianych przepisów.

Wysokość kary umownej

Kara umowna to inna forma odszkodowania, które służy naprawieniu szkody. W umowie określa się jej wysokość, która pozostaje niezmienna niezależnie od wartości poniesionych strat. Strony mogą ustalić dowolną kwotę bez żadnych ograniczeń, biorąc pod uwagę różne kryteria. Jednak istnieją pewne wyjątki zawarte w art. 484 §2. Jeżeli jedna ze stron postanowi udać się do sądu z zarzutem miarkowania kary umownej, jest to możliwe w przypadku spełnienia dwóch warunków. Pierwszy z nich to wykonanie zobowiązania w znacznej części. Oznacza to spełnienie świadczenia w wyznaczonym terminie w 90%. W takiej sytuacji żądanie określonej kwoty z tytułu przekroczenia terminu może okazać się bezpodstawne, a co za tym idzie, jednej ze stron przysługuje prawo do jej obniżenia. Drugi warunek to rażąco wygórowana kara umowna. Pod tym określeniem kryją się szczególne okoliczności, które wykażą, że określona w umowie kwota jest nieadekwatna do wartości i wielkości powstałej szkody. W takiej sytuacji bierze się pod uwagę również inne kary przewidziane w umowie oraz wysokość zobowiązania.

Kary umowne: rodzaje

W zależności od powstałych okoliczności oraz zapisów w dokumencie można wyróżnić różne kary umowne. Jeśli świadczenie nie zostało spełnione lub wykonane w nienależyty sposób, wówczas strona poszkodowana może oczekiwać rekompensaty w wyższej kwocie niż ta przewidziana w umowie. Jest to kara umowna wyłączna.

Istnieje również możliwość domagania się zapłaty z tytułu kary umownej lub odszkodowania. W takiej sytuacji mówi się o karze umownej alternatywnej.

Z kolei kara umowna zaliczalna występuje w przypadku żądania kary umownej oraz dodatkowego odszkodowania wyrównującego kwotę rekompensaty do wartości szkody.

Natomiast ostatni przypadek zakłada ubieganie się o jednoczesną zapłatę sumy określonej w umowie oraz odszkodowania. W takiej sytuacji będzie to kara umowna kumulatywna.

Kiedy stosuje się kary umowne?

Jak zostało wspomniane, kara umowna ma charakter prewencyjno-represyjny. Zazwyczaj stosuje się ją w celu zmotywowania wykonawcy do realizacji zobowiązania lub określonych czynności zawartych w umowie. Jeżeli pojawi się problem z wyegzekwowaniem zapisów, wówczas uwzględnienie kary umownej ułatwi uzyskanie rekompensaty z tytułu poniesionych szkód przez zleceniodawcę. Jeśli jedna ze stron wykaże przed sądem zaniechanie obowiązków uwzględnionych w umowie, wówczas druga strona musi zapłacić kwotę określoną jako kara umowna. Kiedy jedna ze stron nie dotrzymała warunków świadczenia i powstała w ten skutek szkoda miała wyższą wartość niż określona w umowie kwota kary umownej, wówczas wyegzekwowanie zapłaty większej sumy może być utrudnione i czasochłonne. W takiej sytuacji pozostaje wejście na drogę sądową i żądanie zmiany wysokości kary umownej.

Kary umowne a zobowiązania

Kary umowne stosuje się w przypadku zobowiązań niepieniężnych, kiedy jedna ze stron deklaruje staranną realizację świadczenia. Oznacza to, że taki zapis może pojawić się w umowie o dzieło, umowie zlecenie, umowie dotyczącej usług. Warto również zaznaczyć, że kara umowna dotyczy także nieprzestrzegania pewnych zasad, jakimi mogą być tajemnica firmy czy też zakaz konkurencji. Warto również uwzględnić formę płatności, do której musi dostosować się dłużnik. Dzięki temu wierzyciel uniknie dodatkowych nieporozumień. Nawet jeśli przedsiębiorca współpracuje ze sprawdzonymi kontrahentami, zaleca się wprowadzenie takiego zabezpieczenia.