Prawo patentowe w Polsce - na czym polega?

Jak chronić innowacyjność, nowe pomysły i wynalazki? W tym celu właśnie funkcjonuje prawo patentowe. Dowiedz się, na czym ono polega. Co można opatentować oraz jak wygląda proces o ubieganie się o ochronę prawną swojego wynalazku? Przeczytasz o tym w naszym artykule.

Czym jest prawo patentowe?

Zacznijmy od tego, jak patent jest definiowany przez polskie prawo. Jest to bowiem rodzaj prawa ochronnego, które daje monopol na korzystanie z wynalazku przez 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku i uzyskania patentu.

Patent to dokument wydawany przez urząd patentowy, który przyznaje prawo wyłącznego korzystania z wynalazku na określonym terytorium. Mówimy tutaj o takich jednostkach jak Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej czy Europejski Urząd Patentowy. W przypadku patentów, których zasięg jest globalny, stosuje się takie procedury jak Układ o Współpracy Patentowej (PCT) lub Konwencja Monachijska.

Głównym zadaniem prawa patentowego jest zapewnienie wynalazcom wyłącznego prawa do korzystania z ich wynalazków. Umożliwia to pełną kontrolę produkcji, dystrybucji, sprzedaży oraz importu produktu.

Prawo patentowe a wzór użytkowy – czym się różnią?

Omawiając prawo patentowe warto również wyjaśnić pojęcie wzoru użytkowego. Są one bowiem często ze sobą mylone. Chociaż mają wiele cech wspólnych, jest między nimi kilka kluczowych różnic. Jakich? Przyjrzyjmy się im.

Przede wszystkim wzór użytkowy skupia się na przedmiocie, w tym na jego kształcie, budowie czy poszczególnych elementach. Z tego powodu może on obejmować tylko fizyczny obiekt, a nie metodę czy proces. Zazwyczaj dotyczy też mniej skomplikowanych innowacji niż te objęte patentami.

Podobnie jak patent, musi być użyteczny, jednak nie wymaga on odkrywczości. Często wystarczy, jest nowy i przydatny, co oznacza mniejszą przeszkodę do jego rejestracji.

Z wyżej wymienionych względów, uzyskanie ochrony dla wzoru użytkowego jest prostsze niż dla wynalazku. Wygasa ono zaś po okresie 10 lat, a nie 20, jak ma to miejsce w przypadku patentu.

Co może być objęte prawem patentowym?

W Polsce, jak i na całym terytorium europejskiego obszaru gospodarczego, prawo patentowe reguluje, kto i w jaki sposób może uzyskać patent. Jak to wygląda w praktyce? Aby dowiedzieć się więcej, warto sprawdzić art. 24 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej. Czytamy w nim, że „Patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania.”

A zatem, aby dany wynalazek mógł zostać opatentowany, musi spełniać trzy kryteria: nowość, poziom wynalazczości i przydatność przemysłową.

Wynalazek jest uznawany za nowy, jeśli nie został ujawniony publicznie przed dniem zgłoszenia patentowego.

Musi on także wykazać poziom innowacyjności. Nie może być zatem oczywistym rozwiązaniem dla specjalisty w danej dziedzinie według aktualnego stanu wiedzy.

Co więcej, aby wynalazek mógł być uznany za patent, musi nadawać się do wykorzystania w przemyśle. Oznacza to, że można go użyć w produkcji lub w innej działalności przemysłowej. Musi mieć praktyczne zastosowanie.

A zatem terminal płatniczy, jaki znamy z punktów handlowych i usługowych, nie może być objęty ochroną patentową. Co innego, jeśli wynalazek dotyczyłby innego rozwiązania płatniczego, które wprowadzałoby innowację w zakresie bezpieczeństwa czy transakcji.

Co nie może być opatentowane?

Prawem patentowym nie mogą być objęte między innymi programy komputerowe, dzieła mające tylko wartość estetyczną, metody matematyczne, odkrycia naukowe, twierdzenia, nowe odmiany roślin, rasy zwierząt, a także wynalazki związane z metodami leczenia czy diagnozą.

Ochronie patentowej nie podlegają również projekty, metody i gry dotyczące działalności umysłowej, gospodarczej czy metody edukacyjne.

Jakie uprawnienia daje patent?

Po co w ogóle jest potrzebny patent? Przede wszystkim z tego powodu, aby chronić Twój wynalazek. Kiedy coś opatentujesz, nikt bez Twojej zgody nie może produkować, sprzedawać ani używać produktów, które zostały opisane w patencie. A zatem masz wyłączność na korzystanie z wynalazku.

Ponadto warto pamiętać, że dzięki patentowi chronisz się przed konkurencją. Inne firmy nie mogą bowiem oferować takich samych rozwiązań czy produktów. W ten sposób ożesz utrzymać przewagę konkurencyjną na rynku. Tym samym zwiększasz możliwość sprzedaży i zarabiania na swoim patencie.

Z kolei w przypadku naruszenia patentu masz prawo do wystąpienia na drogę sądową, aby w ten sposób dochodzić swoich praw. Pozwoli Ci to również na otrzymanie odszkodowania od firmy, która narusza prawo patentowe.

Z drugiej strony, prawo patentowe może być postrzegane jako korzyść dla społeczeństwa, jako wkład w jego rozwój. Wymaga ono bowiem od twórców ujawnienia szczegółów wynalazku w sposób, który umożliwi innym specjalistom zrozumienie tej wiedzy.

Takie podejście sprzyja innowacji, stymuluje dalsze badania i rozwój w danej dziedzinie, prowadząc do tworzenia nowych wynalazków, które mogą przyczynić się do rozwoju w danej dziedzinie. To, co jednak ważne, to stosowanie się do prawa własności przemysłowej, w tym do regulacji związanych z danym patentem. Dzięki temu możemy chronić twórców, a dodatkowo zachęcać ich do dzielenia się wiedzą i innowacjami.

Jakie są ograniczenia monopolu wynikające z patentu?

Posiadanie patentu daje Ci w pewnym sensie monopol do korzystania z wynalazku. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy Twój produkt lub usługa może być wykorzystana przez osoby trzecie. Dzieje się tak w wyjątkowych okolicznościach, takich jak:

cele bezpieczeństwa i porządku publicznego;
konieczność użycia wynalazku do celów badawczych, eksperymentalnych czy analizy;
produkcji leków
w sytuacjach kryzysowych lub dla celów zdrowia publicznego.

Ponadto nie zapominajmy o tym, że prawo patentowe jest ograniczone czasowo – zwykle do 20 lat od daty złożenia wniosku. Po upływie tego czasu dany produkt może być swobodnie wykorzystywany przez każdego. Co więcej, ochrona patentowa może dotyczyć tylko danego terytorium, co oznacza, że wynalazek może być użyty tam, gdzie patent nie ma zastosowania.

Jak opatentować swój wynalazek?

Zacznijmy od tego, że pierwszym krokiem jest sprawdzenie tego, czy Twój wynalazek kwalifikuje się do ochrony patentowej. Tak jak pisaliśmy, musi spełniać trzy główne kryteria takie jak: nowość, innowacyjność i zastosowanie w przemyśle. Ponadto upewnij się, czy Twój wynalazek nie został już opatentowany lub opisany przez kogoś innego.

Kolejnym krokiem jest przygotowanie dokumentacji. W jej skład wchodzi m.in. formularz podania z precyzyjnym opisem przedmiotu zgłoszenia, szczegółowy opis wynalazku, granice ochrony, a także niezbędne rysunki, fotografie czy wykresy.

Wniosek patentowy należy złożyć w odpowiednim urzędzie patentowym. W Polsce jest to Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, a w przypadku ochrony międzynarodowej – w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO).

Ile kosztuje uzyskanie patentu?

Otrzymanie prawa ochronnego wiąże się również z wniesieniem odpowiednich opłat. Pierwszy koszt związany jest ze zgłoszeniem patentu – 550 złotych za wniosek w formie papierowej i 500 złotych za zgłoszenie elektroniczne.

Opłaty roczne za utrzymanie patentu rosną w miarę przedłużania okresu ochrony. Opłata za okres od 1. do 3. roku wynosi 480 złotych, podczas gdy za 20. rok ochrony opłata wzrasta do 1550 złotych.

Z dodatkowymi opłatami możemy się również spotkać w przypadku postępowania spornego lub złożenia sprzeciwu przeciwko decyzji urzędu patentowego. Należy wtedy opłacić 1000 złotych za każdy taki dokument.

Dlaczego prawo patentowe jest niekiedy niezbędne?

Pomysły są na wagę złota. Mogą bowiem zmienić oblicze rynku, poprawić jakość życia czy wprowadzić do niego innowację. Dzięki patentowi możesz ochronić swoją inwestycję w rozwój nowych produktów i usług. W innym razie inne firmy i osoby trzecie mogłyby kopiować i korzystać z Twojego wynalazku.

Ponadto dzięki patentowi możesz zyskać przewagę konkurencyjną, która przekłada się na potencjalne zyski. Dzięki ochronie własności przemysłowej to Ty jako twórca możesz wykorzystać swój wynalazek również w celach komercyjnych.

Nie zapominajmy również, że prawo wyłącznego korzystania z wynalazku dotyczy nie tylko dużych firm czy badaczy. Mogą z niego również skorzystać nowe przedsiębiorstwa i start-upy. Dzięki ochronie patentowej mogą konkurować na rynku, przyciągać inwestycje i ciągle się rozwijać.

Jaka jest historia prawa patentowego?

Historia prawa patentowego sięga setek lat wstecz. Pierwsze formy ochrony patentowej można odnaleźć jeszcze w starożytności. Jednak o prawdziwej rewolucji możemy mówić w XVIII wieku. Wszystko za sprawą rewolucji przemysłowej w nowożytności. To właśnie wtedy powstawały pierwsze Urzędy Patentowe, aby chronić interesy twórców.

Poszczególne ustawy różniły się jednak w zależności od kraju, w którym zostały ogłoszone. Dopiero podczas Konwencji paryskiej w 1883 roku przyjęto międzynarodową umowę, którą podpisały: Wielka Brytania, Włochy, Francja, Hiszpania, Belgia, Holandia, Portugalia, Turcja oraz Szwajcaria. Polska zaś przyłączyła się do niej w 1919 roku.

Kolejna globalna regulacja prawna miała miejsce w 1994 roku. Mówimy wtedy o porozumieniu TRIPS. Niedługo później została otworzona Światowa Organizacja Handlu, czyli WTO, do której należy większość państw.