Wymiar urlopu – ile urlopu przysługuje pracownikom?

Każdy pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma prawo do odpoczynku w postaci urlopu. Jego wymiar zależy od wielu czynników, takich jak staż pracy, rodzaj umowy czy specyficzne okoliczności życiowe pracownika. Warto wiedzieć, ile dni wolnych nam przysługuje oraz na jakich zasadach można z nich skorzystać.

Spis treści

1. Komu i jaki wymiar urlopu przysługuje?
2. Ile dni urlopu otrzyma pracownik w pierwszym roku pracy?
3. Wymiar urlopu – wyliczenia. Czy niepełny dzień urlopu zaokrągla się?
4. Ilość dni urlopu a staż pracy
5. Od czego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego?
6. Ile urlopu przysługuje po zmianie pracy w ciągu roku?
7. Różne typy urlopów – omówienie i zasady
8. Urlop wypoczynkowy
9. Urlop na żądanie
10. Urlop macierzyński
11. Urlop rodzicielski
12. Urlop ojcowski
13. Urlop wychowawczy
14. Urlop zdrowotny
15. Urlop bezpłatny
16. Urlop szkoleniowy
17. Urlop okolicznościowy

Komu i jaki wymiar urlopu przysługuje?

Najważniejsze informacje dotyczące urlopu wypoczynkowego znajdują się w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141). Takie prawo przysługuje również na podstawie art. 66 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Na podstawie zapisów w tych dokumentach prawo do urlopu nabywają osoby zatrudnione wyłącznie w ramach umowy o pracę. Jednak nie oznacza to, pracownicy, którzy wykonują swoje obowiązki na podstawie innej formy zatrudnienia, nie mogą skorzystać z tego prawa.

Jeśli obie strony ustalą taką możliwość lub przysługuje ona na podstawie przepisów szczególnych, wówczas nic nie stoi na przeszkodzie, aby zatrudniony mógł skorzystać z przewidzianego wymiaru urlopu wypoczynkowego. Należy również pamiętać, że pracownik ma prawo do dni wolnych od pracy już po upływie pierwszego miesiąca zatrudnienia. W takiej sytuacji wymiar urlopu wypoczynkowego różni się od tego, który przysługuje osobom pozostającym w stosunku pracy w kolejnym już roku kalendarzowym. Na tej podstawie można stwierdzić, że ilość dni urlopu zależy od stażu zatrudnienia. Jednak jak wygląda sytuacja pracownika, który w danym roku kalendarzowym po raz pierwszy nawiązał stosunek pracy?

Ile dni urlopu otrzyma pracownik w pierwszym roku pracy?

Jeżeli dany pracownik nawiązał stosunek pracy po raz pierwszy w życiu, wówczas w tym roku kalendarzowym przysługuje mu niepełny wymiar urlopu wypoczynkowego. Szansę na skorzystanie z dni wolnych otrzymuje dopiero po przepracowaniu pierwszego miesiąca. Następnie wraz z upływem każdego kolejnego zyskuje prawo do dni wolnych od pracy w wymiarze 1/12 pełnego wymiaru. Oznacza to, że ilość dni urlopu do wykorzystania wzrasta proporcjonalnie do czasu przepracowanego w danej firmie. Jednak zasada ta obowiązuje jedynie w przypadku pierwszego roku zatrudnienia. Jeśli pracownik postanowi zmienić pracodawcę przed upływem pierwszego roku, w którym nawiązał stosunek pracy po raz pierwszy, wówczas sposób naliczania przysługujących mu dni wolnych pozostaje bez zmian. Dopiero następny rok kalendarzowy uprawnia pracownika do skorzystania z pełnego wymiaru urlopu wypoczynkowego. Aby dowiedzieć się, jaka ilość dni wolnych przysługuje pracownikowi, wystarczy obliczyć, ile wynosi 1/12 z 20 dni. Następnie pomnożyć ten wynik przez liczbę przepracowanych miesięcy.

Wymiar urlopu – wyliczenia. Czy niepełny dzień urlopu zaokrągla się?

Może zdarzyć się, że zgodnie z wyliczeniami danej osobie za przepracowanie trzech miesięcy przysługuje 6 i 2/3 dnia wolnego od pracy, a więc niepełny dzień urlopu. W Kodeksie pracy nie ma zapisu wskazującego na konieczność zaokrąglenia 2/3 do pełnego dnia. Jeżeli pracownik zatrudniony jest na pełnym etacie, wówczas należy pomnożyć tę część przez 8 godzin. W takiej sytuacji danej osobie przysługuje 6 dni urlopu oraz 5 godzin i 20 minut. Na koniec warto zaznaczyć, że urlop przysługujący za przepracowanie kilku miesięcy w ciągu roku oblicza się z wymiaru 20 dni. To właśnie taką liczbę dni będzie miał do rozdysponowania pracownik po nadejściu kolejnego roku kalendarzowego.

Ilość dni urlopu a staż pracy

Ile dni urlopu wypoczynkowego przysługuje osobie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę w kolejnym roku? W tej kwestii wiele zależy od łącznego stażu pracy. W przypadku pierwszej pracy przyznaje się 1/12 pełnego wymiaru za każdy przepracowany miesiąc. Natomiast w kolejnych latach zmieniają się zasady naliczania dni wolnych od pracy. Jeśli dana osoba jest zatrudniona krócej niż 10 lat, przysługuje jej prawo do 20 dni wypoczynku. Z kolei pozostawanie w stosunku pracy od co najmniej 10 lat uprawnia do odebrania 26 dni urlopu. Jednocześnie należy podkreślić, że do stażu zatrudnienia wlicza się nie tylko doświadczenie zdobyte w aktualnej firmie, ale również okresy każdej poprzedniej pracy. Nie można również zapomnieć, że nie ma znaczenia, w jaki sposób została zakończona współpraca z innymi pracodawcami. Jeśli pracownik miał przerwę w zatrudnieniu, do łącznego stażu pracy zalicza się nawet czas przepracowany 5 czy 10 lat wstecz. Jednak należy podkreślić, że na wymiar płatnego urlopu wypoczynkowego wpływa również okres pobierania nauki. Jak to działa?

Od czego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego?

Do okresu zatrudnienia wlicza się również dodatkowy staż z tytułu pobierania nauki w szkołach zawodowych, ogólnokształcących, policealnych i wyższych. Wyłączeniu podlega edukacja na poziomie podstawowym. Jaki okres należy doliczyć w konkretnych przypadkach? Do stażu pracy wlicza się:

1. nie więcej niż 3 lata w ramach ukończenia zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej,
2. nie więcej niż 5 lat za czas trwania nauki w średniej szkole zawodowej,
3. 5 lat dla absolwentów średniej szkoły zawodowej i zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych,
4. 4 lata za ukończenie średniej szkoły ogólnokształcącej,
5. 6 lat w ramach ukończenia szkoły policealnej oraz
6. 8 lat dla absolwentów szkół wyższych.

Warto zaznaczyć, że w przypadku równoległego pobierania nauki oraz pracy należy wziąć pod uwagę ten okres, który jest korzystniejszy dla pracownika. Oznacza to, że absolwenci szkół wyższych muszą przepracować jedynie dwa lata, aby otrzymać prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni.

Ile urlopu przysługuje po zmianie pracy w ciągu roku?

Warto również zwrócić uwagę również na wymiar urlopu po zakończeniu pracy w danej firmie przed zakończeniem roku kalendarzowego. W takiej sytuacji pracownikowi przysługuje urlop u dotychczasowego pracodawcy w wymiarze proporcjonalnym do stażu pracy u tego pracodawcy w tym roku kalendarzowym. Wyjątkiem są sytuacje, kiedy pracownik wykorzystał wszystkie przysługujące mu dni wolne lub nawet ich nadwyżkę przed ustaniem stosunku pracy. Natomiast kolejny pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi prawa do urlopu w wymiarze proporcjonalnym do:

1. liczby miesięcy pozostałych do końca roku kalendarzowego, jeśli umowa została podpisana na okres nie krótszy niż do końca roku kalendarzowego lub
2. okresu zatrudnienia w danym roku, dotyczy to zatrudnienia na czas krótszy niż do końca roku kalendarzowego.

Jeśli zdarzy się, że pracownik wybrał u poprzedniego pracodawcy wyższą ilość dni urlopu, niż przysługiwała mu za przepracowany czas, wówczas w kolejnej firmie może skorzystać z urlopu w proporcjonalnie niższym wymiarze. Z kolei łączna liczba dni wypoczynku musi być adekwatna do całkowitego stażu pracy w danym roku kalendarzowym.

Różne typy urlopów – omówienie i zasady

W Polsce dostępne są różne rodzaje urlopów, które przysługują pracownikom na mocy Kodeksu pracy. Każdy z nich ma specyficzne zasady, przeznaczenie oraz długość trwania:

Urlop wypoczynkowy

To podstawowy rodzaj urlopu, przysługujący każdemu pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę. Jego celem jest zapewnienie pracownikowi odpoczynku i regeneracji sił.

• Wymiar urlopu – wynosi 20 dni dla osób zatrudnionych mniej niż 10 lat oraz 26 dni dla tych, którzy mają dłuższy staż pracy. Do stażu zaliczane są również lata edukacji.
• Zasady korzystania – urlop powinien być zaplanowany zgodnie z potrzebami pracownika i pracodawcy. Może być wykorzystany jednorazowo lub w kilku częściach, jednak jedna z części powinna trwać minimum 14 dni kalendarzowych.
• Wyjątki – jeśli pracownik nie wykorzysta urlopu w danym roku, przysługuje mu prawo do urlopu zaległego, który musi być udzielony do końca września następnego roku.

Urlop na żądanie

Jest to specjalny rodzaj urlopu wypoczynkowego, który pozwala pracownikowi w nagłych sytuacjach wziąć wolne bez wcześniejszego planowania.

• Wymiar – pracownik może skorzystać z 4 dni urlopu na żądanie w ciągu roku kalendarzowego.
• Zasady – pracownik musi zgłosić potrzebę skorzystania z urlopu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia, jednak pracodawca ma prawo odmówić, jeśli urlop utrudniłby funkcjonowanie firmy.
• Charakter – urlop ten ma być wykorzystywany w sytuacjach awaryjnych, jednak nie wymaga od pracownika podania przyczyny.

Urlop macierzyński

Przysługuje pracownicy, która urodziła dziecko, a jego celem jest umożliwienie kobiecie powrotu do zdrowia po porodzie oraz opieka nad noworodkiem.

• Wymiar – dla jednego dziecka wynosi 20 tygodni, dla bliźniaków 31 tygodni, a dla trojaczków i więcej – odpowiednio 33, 35 i 37 tygodni.
• Podział urlopu – matka może skorzystać z 14 tygodni, a resztę może przekazać ojcu dziecka. W pierwszych 6 tygodniach kobieta nie może wrócić do pracy.
• Przysługujące świadczenia – kobieta na urlopie macierzyńskim otrzymuje 100% wynagrodzenia.

Urlop rodzicielski

Następuje bezpośrednio po urlopie macierzyńskim i przysługuje zarówno matce, jak i ojcu dziecka.

• Wymiar – 32 tygodnie dla jednego dziecka lub 34 tygodnie w przypadku wieloraczków.
• Zasady korzystania – urlop rodzicielski można podzielić maksymalnie na cztery części. Rodzice mogą korzystać z niego jednocześnie, jednak jego łączny wymiar nie może przekroczyć 32 (lub 34) tygodni.
• Wynagrodzenie – pracownik otrzymuje 60% wynagrodzenia, jednak może również wybrać opcję 80% płacy przez cały czas urlopu (łącznie z macierzyńskim).

Urlop ojcowski

Urlop przeznaczony wyłącznie dla ojców, którzy chcą spędzić czas z nowo narodzonym dzieckiem.

• Wymiar – 2 tygodnie, które można wykorzystać jednorazowo lub w dwóch częściach (minimum tydzień każda).
• Zasady – urlop można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia.
• Świadczenie – ojciec na urlopie ojcowskim otrzymuje pełne wynagrodzenie.

Urlop wychowawczy

Daje rodzicom możliwość opieki nad dzieckiem do ukończenia przez nie 6 roku życia. Jest to urlop bezpłatny.

• Wymiar – maksymalnie 36 miesięcy, z czego jeden miesiąc musi być wykorzystany przez drugiego rodzica.
• Zasady – urlop wychowawczy może być podzielony na maksymalnie 5 części i można z niego korzystać jednorazowo lub w kilku okresach.
• Charakter – podczas urlopu pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, ale jego umowa o pracę pozostaje w mocy.

Urlop zdrowotny

Przeznaczony dla nauczycieli i przedstawicieli innych zawodów, którzy ze względu na stan zdrowia potrzebują dłuższego odpoczynku.

• Wymiar – maksymalnie 12 miesięcy w okresie zatrudnienia na stanowisku nauczyciela.
• Zasady – urlop zdrowotny może być udzielony nauczycielowi, który przepracował co najmniej 7 lat i wymaga przerwy ze względów zdrowotnych, potwierdzonych orzeczeniem lekarza. W przypadku innych profesji wymagane jest posiadanie orzeczenia lekarza medycyny pracy.
• Świadczenia – nauczyciel przebywający na urlopie zdrowotnym otrzymuje pełne wynagrodzenie.

Urlop bezpłatny

Jest to urlop udzielany na wniosek pracownika, który potrzebuje wolnego z przyczyn osobistych, ale nie chce tracić swojego stanowiska.

• Wymiar – nie jest z góry ustalony, zależy od uzgodnień z pracodawcą.
• Charakter – podczas trwania urlopu bezpłatnego pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, a okres urlopu nie wlicza się do stażu pracy.

Urlop szkoleniowy

Jest to urlop przysługujący pracownikom, którzy podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe za zgodą pracodawcy.

• Wymiar – 6 dni w przypadku przygotowań do egzaminu maturalnego, zawodowego lub na zakończenie studiów wyższych (przy pisaniu pracy dyplomowej).
• Zasady – urlop ten nie jest udzielany automatycznie – musi być związany z potrzebami pracodawcy lub ustalony w ramach porozumienia.

Urlop okolicznościowy

Pracownikowi przysługuje dodatkowy urlop w określonych sytuacjach rodzinnych lub osobistych.

• Wymiar – 2 dni w przypadku ślubu pracownika lub narodzin dziecka oraz 1 dzień na ślub dziecka pracownika albo pogrzeb bliskiego członka rodziny.
• Zasady – pracownik musi udokumentować okoliczności, które uprawniają go do skorzystania z tego urlopu.

Każdy z powyższych urlopów ma na celu zapewnienie pracownikom możliwości realizacji zarówno obowiązków zawodowych, jak i osobistych, co sprzyja równowadze między pracą a życiem prywatnym.