Osoba fizyczna a osoba prawna – czym się różnią?

W codziennym życiu i obrocie gospodarczym spotykamy się z różnymi podmiotami prawnymi. Dwa najważniejsze z nich to osoby fizyczne i osoby prawne. Choć oba typy podmiotów funkcjonują w przestrzeni prawnej, różnią się one znacząco pod wieloma względami. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe nie tylko dla prawników czy przedsiębiorców, ale dla każdego, kto chce świadomie uczestniczyć w życiu społecznym i gospodarczym. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej definicjom osoby fizycznej i osoby prawnej, ich cechom charakterystycznym oraz najważniejszym różnicom między nimi.

Spis treści:

1. Kim jest osoba fizyczna?
2. Kim jest osoba prawna?
3. Jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej
4. Rodzaje osób prawnych
5. Zdolności prawne osób fizycznych i prawnych – różnice
6. Osoby fizyczne a prowadzenie działalności gospodarczej
7. Osoba prawna – podsumowanie

Kim jest osoba fizyczna?

W prawie cywilnym nie znajdziemy konkretnej definicji osoby fizycznej. Określono jednak, że każdy człowiek w chwili urodzenia zyskuje zdolność prawną. Oznacza to, że osobą fizyczną jest każdy człowiek, bez względu na jego wiek, płeć czy stan zdrowia fizycznego lub psychicznego.

Każda osoba fizyczna posiada zdolność prawną do bycia podmiotem praw i obowiązków. Tym samym wszyscy ludzie, od chwili urodzenia aż do śmierci, są uczestnikami stosunków cywilnoprawnych.

Ograniczona zdolność prawna osób fizycznych

Osoby fizyczne uzyskują zdolność prawną z chwilą narodzin, stając się przez to podmiotami praw i obowiązków w obrocie cywilnoprawnym. Jednakże zakres ich odpowiedzialności cywilnej uzależniony jest od posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych. Małoletni oraz osoby ubezwłasnowolnione mają ograniczoną zdolność do dokonywania czynności prawnych lub są jej całkowicie pozbawione, w związku z czym ich działania regulowane są przez przepisy prawa opiekuńczego.

Kim jest osoba prawna?

Pojęcie to definiuje kodeks cywilny. Wynika z niego, że osobą prawną są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, które na mocy szczególnych przepisów otrzymują osobowość prawną. Opierając się na tej definicji, wśród jednostek mających osobowość prawną można wymienić:

• spółki akcyjne (z ograniczoną odpowiedzialnością oraz europejskie),
• przedsiębiorstwa państwowe,
• jednostki samorządu terytorialnego,
• partie polityczne,
• banki,
• spółdzielnie,
• fundacje,
• uczelnie wyższe,
• kościoły,
• stowarzyszenia,
• związki zawodowe.

W odróżnieniu od osób fizycznych podstawę do powstania osób prawnych stanowią akty założycielskie, statuty oraz umowy założenia.  W chwili powstania osoby prawne zyskują zdolność prawną. W ten sposób stają się one podmiotem praw i obowiązków, a także mogą stać się uczestnikami obrotu prawnego.

Początkowo jednostka organizacyjna, która uzyskała osobowość prawną, nie może działać w imieniu własnym oraz zaciągać zobowiązań zgodnie z przepisami prawa. Zatem spółka akcyjna lub spółka z ograniczoną odpowiedzialnością utworzona w ramach organizacji, która występuje już w obrocie, będą miały zdolność do czynności prawnych, ale nie będą mogły jeszcze występować we własnym imieniu.

Osoby prawne w stosunkach prawnych

Osoby prawne, takie jak spółki, fundacje czy jednostki organizacyjne wyposażone w osobowość prawną, działają jako podmiot praw w stosunkach cywilnoprawnych. W przeciwieństwie do osób fizycznych, osoby prawne mogą zaciągać zobowiązania w imieniu jednostki, ale ich odpowiedzialność majątkowa ogranicza się zwykle do majątku samej osoby prawnej.

Przepisy szczególne stanowią, że odpowiedzialność osób prawnych, zwłaszcza państwowych, może różnić się w zależności od ich formy organizacyjnej. Kwestie odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego, jako szczególnej kategorii osób prawnych, również podlegają specyficznym regulacjom, które określają, w jakim zakresie i w jakiej formie mogą być one pociągane do odpowiedzialności finansowej za realizowane zadania publiczne i zarządzanie lokalnymi zasobami.

Zarząd i reprezentacja osoby prawnej

Działania osoby prawnej reguluje jej statut oraz przepisy prawa, które wyznaczają organy zarządu odpowiedzialne za reprezentację. Zarząd jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw osoby prawnej oraz dokonywanie czynności prawnych w jej imieniu.

W przypadku jednostek samorządu terytorialnego, odpowiedzialność państwowej osoby prawnej spoczywa na wybranych organach, takich jak wójt, burmistrz czy prezydent miasta, które są upoważnione do działania i reprezentacji w imieniu danej jednostki samorządu. Organy te podejmują kluczowe decyzje dotyczące funkcjonowania i zobowiązań samorządowej osoby prawnej zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Tym samym kompetencje i zakres odpowiedzialności zarządu lub organów reprezentujących osobę prawną określane są w jej statucie lub aktach prawnych regulujących daną formę organizacyjno-prawną. Zapewnia to prawidłowe prowadzenie spraw i reprezentację osoby prawnej w obrocie cywilnoprawnym.

Jakie są konsekwencje utraty zdolności prawnej?

Osoby prawne mogą utracić osobowość prawną w wyniku likwidacji, upadłości lub pod żądaniem rozwiązania osoby prawnej. W takim przypadku przepisy szczególne stanowią, że zobowiązania osoby prawnej muszą zostać uregulowane przed ostatecznym zakończeniem działalności. Likwidacja jednostki prawnej oznacza zakończenie jej zdolności do działania w obrocie prawnym.

Jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej

Prawo cywilne przewiduje jeszcze trzeci typ uczestników obrotu prawnego. Są to jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej – nie są one osobami prawnymi, ale mają one zdolność prawną. Do tej grupy zaliczamy między innymi:

• spółki osobowe – jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna,
• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne w organizacji,
• wspólnoty mieszkaniowe,
• jednostki budżetowe.

Rodzaje osób prawnych

Osoby prawne można podzielić na osoby prawne prawa publicznego i prawa prywatnego. Państwowe osoby prawne, takie jak jednostki samorządu terytorialnego czy instytucje publiczne, są tworzone w celu realizacji określonych zadań publicznych. Działania i zobowiązania państwowych osób prawnych regulują przepisy państwowe, , w tym ustawa o samorządzie terytorialnym.

Z kolei osoby prawne prawa prywatnego, jak spółki czy fundacje, funkcjonują w ramach prawa cywilnego i są nastawione na cele prywatne lub gospodarcze. Ich funkcjonowanie opiera się na regulacjach kodeksu cywilnego oraz innych przepisach szczególnych dotyczących danej formy organizacyjno-prawnej. W odróżnieniu od podmiotów publicznych, osoby prawne prawa prywatnego mają większą swobodę w kształtowaniu swojej działalności i podejmowaniu zobowiązań.

Organizacje pozarządowe jako osoby prawne

Organizacje pozarządowe, takie jak fundacje i stowarzyszenia, działają jako osoby prawne w obrocie prawnym. Tworzone są w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej w osobowość prawną, co daje im zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Funkcjonowanie organizacji pozarządowych i zasady ich prowadzenia regulują odrębne przepisy, które określają ich strukturę i zakres odpowiedzialności.

Zdolności prawne osób fizycznych i prawnych – różnice

Oprócz samej definicji oraz momentu zdobywania zdolności prawnej osoba fizyczna i prawna odróżniają się jeszcze zdolnością do czynności prawnych. Kiedy ją uzyskują i jakie uprawnienia się z tym wiążą?

Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych oznacza, że mogą one zaciągać zobowiązania i swobodnie dysponować swoimi prawami we własnym imieniu. Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych można podzielić na:

• pełną zdolność do czynności prawnych – człowiek zyskuje ją w dniu osiągnięcia pełnoletności, czyli po ukończeniu 18. roku życia. W tym przypadku oznacza to, że osoba fizyczna może samodzielnie, we własnym imieniu, dokonywać jakichkolwiek czynności prawnych;
• ograniczoną zdolność do czynności prawnych – posiadają ją osoby, które ukończyły 13. rok życia, oraz częściowo ubezwłasnowolnione. Osoby o ograniczonej zdolności mogą wykonywać drobne czynności bieżące w życiu codziennym. W pozostałych okolicznościach czynności prawnych dokonuje za nie przedstawiciel ustawowy. Może to być rodzic lub opiekun prawny bądź kurator, co ma miejsce w przypadku osób częściowo ubezwłasnowolnionych.

Osoby poniżej 13. roku życia oraz ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że nie mogą one dokonywać żadnych czynności prawnych bez udziału opiekuna lub przedstawiciela ustawowego.

Kiedy natomiast możliwość do zaciągania zobowiązań i nabywania praw otrzymuje osoba prawna? O ile osoby fizyczne pełną zdolność zyskują wraz z osiągnięciem pełnoletności, u osób prawnych dzieje się to w momencie wpisania do właściwego rejestru, na przykład Krajowego Rejestru Sądowego. Do tej chwili pozostają one jednostkami bez osobowości prawnej, którą uzyskują wraz z wpisem. Ważną cechą odróżniającą osoby fizyczne i prawne jest również to, że w przypadku tych drugich zdolność do czynności prawnych nie dzieli się na pełną i ograniczoną. Dopóki osoba prawna widnieje we właściwym dla niej rejestrze, utrzymuje pełną zdolność do podejmowania czynności prawnych.

Osoby fizyczne a prowadzenie działalności gospodarczej

Warto jeszcze wspomnieć o dodatkowym uprawnieniu, które przyznano osobom fizycznym. Otóż mają one możliwość otwarcia działalności gospodarczej w formie jednoosobowej. Status przedsiębiorcy może otrzymać każda osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych oraz podejmuje działalność gospodarczą we własnym imieniu.

Istotnym warunkiem jest też prowadzenie działalności w sposób zorganizowany, ciągły i zarobkowy. Do rozpoczęcia działalności gospodarczej we własnym imieniu niezbędne jest także uzyskanie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, w skrócie CEIDG. Nazwę firmy założonej przez osobę fizyczną z reguły stanowi jej imię i nazwisko, jednak prawo dopuszcza również włączenie do niej pseudonimu lub dowolnie wybranych określeń, które wskazują na charakter prowadzonej działalności.

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową za zobowiązania wynikające z prowadzenia tej działalności. Oznacza to, że w przypadku długów, ich prywatny majątek może zostać zajęty na poczet spłaty zobowiązań, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Osoba prawna – podsumowanie

W stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw są zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Mają one jednak inne cechy, a w związku z tym posiadają inne uprawnienia, które otrzymują w określonym przez przepisy momencie.

Dokonanie czynności prawnej przez osobę fizyczną lub prawną musi być zgodne z obowiązującymi przepisami, aby miało pełną skuteczność prawną. Oznacza to, że osoby te muszą działać w ramach przyznanych im kompetencji i z poszanowaniem obowiązujących norm. Jednocześnie konsekwencje prawne podejmowanych przez nie działań mogą się różnić ze względu na specyficzne cechy każdej z tych kategorii podmiotów.