Aktywa i pasywa – czym są i co warto o nich wiedzieć?

Spis treści

• Czym są aktywa?
• Jakie są rodzaje aktywów?
• Czym są pasywa?
• Jakie są rodzaje pasywów?
• Bilans – aktywa i pasywa. Kiedy i jak go przygotować?

Czym są aktywa?

Zgodnie z obowiązującą definicją, aktywa to kontrolowane przez daną jednostkę zasoby majątkowe, które mają wiarygodnie określoną wartość. Aktywa powstają na skutek przeszłych zdarzeń, powodujących w przyszłości korzyści ekonomiczne. Aktywa klasyfikuje się według możliwości upłynnienia ich w gotówkę.

Jakie są rodzaje aktywów?

Wyróżniamy dwa rodzaje aktywów: trwałe oraz obrotowe. Aktywa trwałe to zasoby, które pozostają w firmie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Charakteryzuje je niski stopień płynności, co oznacza, że w krótkim czasie nie można zamienić ich w gotówkę. Aktywa trwałe można podzielić na:

• wartości niematerialne i prawne,
• rzeczowe aktywa trwałe,
• należności długoterminowe,
• inwestycje długoterminowe.

Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez przedsiębiorstwo prawa majątkowe, które nadają się do gospodarczego wykorzystania dłużej niż rok. Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy więc rzeczy nabyte i wniesione do firmy w formie aportu lub otrzymane jako darowizna. Są to autorskie prawa majątkowe i pokrewne, licencje i koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych oraz know-how. Do tej grupy należą też nabyta wartość firmy i koszty zakończonych prac rozwojowych.

Rzeczowe aktywa trwałe to środki trwałe oraz środki trwałe w budowie. Wśród środków trwałych wymieniamy między innymi nieruchomości, w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a ponadto będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego. Środki trwałe to także maszyny, urządzenia, środki transportu, ulepszenia w obcych środkach trwałych i żywy inwentarz. Pojęciem środków trwałych w budowie określa się natomiast środki w okresie budowy, montażu lub ulepszenia.

Należności długoterminowe obejmują ogół należności, których termin płatności jest dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Nie zalicza się do nich należności związanych z dostawą towarów lub usług. Z kolei inwestycje długoterminowe to aktywa posiadane w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend lub innych pożytków. Inwestycje długoterminowe to przede wszystkim nabyte papiery wartościowe długoterminowe, udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, udzielone pożyczki długoterminowe oraz lokaty bankowe długoterminowe.

Aktywa obrotowe można podzielić na:

• aktywa rzeczowe,
• aktywa finansowe,
• należności krótkoterminowe,
• rozliczenia międzyokresowe.

Aktywa obrotowe rzeczowe są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowanego lub w ramach standardowego cyklu operacyjnego, właściwego dla danej działalności, jeśli trwa on dłużej niż 6 miesięcy. Aktywami rzeczowymi mogą być materiały przeznaczone do zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone produkty gotowe, półprodukty oraz towary nabyte w celu odprzedaży.

Aktywa obrotowe finansowe to między innymi aktywa pieniężne, czyli krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy, również umieszczone w kasie firmy lub na rachunkach bankowych. Wśród aktywów finansowych wymieniamy też instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki. Są to kontrakty, z których wynika prawo do majątku spółki oraz zobowiązanie do wyemitowania lub dostarczania własnych instrumentów kapitałowych. Aktywa finansowe do także prawo do otrzymywania aktywów pieniężnych oraz do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką.

Należności krótkoterminowe obejmują ogół należności związanych z dostawą towarów i usług. Jest to również całość lub część należności z innych tytułów, które nie są zaliczane do aktywów finansowych, a są wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Rozliczenia międzyokresowe natomiast trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Czym są pasywa?

Pasywa określają źródła finansowania aktywów. Pasywa wskazują, skąd przedsiębiorstwo pozyskało odpowiednie środki gospodarcze na zakup aktywów.

Jakie są rodzaje pasywów?

Pasywa dzielą się na: kapitał własny oraz obcy. Kapitał własny nie jest jednolity – w jego strukturach możemy wyróżnić:

• kapitał podstawowy (zakładowy) – najważniejszy kapitał własny, którego wysokość ustala się w umowie spółki. Kapitał podstawowy to wkład właścicieli w majątek spółki, który pozwala na rozpoczęcie działalności;
• kapitał zapasowy – może powstać z nadwyżki ceny nad wartością nominalną akcji albo w trakcie działania spółki, gdy jej kapitał zapasowy jest zwiększany;
• kapitał z aktualizacji wyceny – powstaje na skutek przeszacowania środków trwałych i inwestycji długoterminowych;
• kapitały rezerwowe – dotyczy spółek akcyjnych, które tworzą w celu pokrycia strat lub zobowiązań.

Kapitał obcy obejmuje kapitał przekazany do dyspozycji firmy na określony czas, po którym powinien zostać zwrócony. Dopóki kapitał obcy nie zostanie zwrócony, pozostaje zobowiązaniem. Kapitałem obcym mogą być:

• kredyty bankowe, pożyczki,
• zobowiązania wobec dostawców,
• zobowiązania publicznoprawne, wobec pracowników i wynikające z papierów wartościowych.

Kapitał obcy można podzielić na zobowiązania długoterminowe, których termin spłaty jest dłuższy niż rok od dnia bilansowego, oraz zobowiązania krótkoterminowe o terminie spłaty wynoszącym do roku.

Bilans – aktywa i pasywa. Kiedy i jak go przygotować?

Bilans to najważniejsze sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa, stanowiące wykaz aktywów i pasywów. Co ważne, nie przedstawia on sytuacji firmy w określonym czasie, tylko jej stan w konkretnym dniu. Bilans finansowy należy obowiązkowo sporządzić na zakończenie roku obrotowego. Można to jednak robić częściej, co pozwala na określenie sytuacji, w jakiej znajduje się przedsiębiorstwo, oraz ocenę jego stanu majątkowego.

W prawidłowo sporządzonym bilansie powinny znaleźć się następujące elementy:

• nazwa i adres jednostki, dla której bilans płatniczy jest przygotowywany,
• dzień bilansowy, czyli dzień, w którym bilans jest sporządzany,
• pozycje i grupy aktywów wraz z ich wartością całkowitą,
• pozycje i grupy pasywów wraz z ich wartością całkowitą,
• suma bilansowa aktywów i pasywów,
• data i miejsce sporządzenia bilansu,
• podpis osoby sporządzającej bilans oraz kierownika danej jednostki.

Pojęcia aktywów i pasywów powinny być znane każdemu przedsiębiorcy, który jest zobligowany do prowadzenia pełnej księgowości. Aktywa i pasywa składają się na bilans działalności firmy – kluczowe sprawozdanie finansowe, które należy sporządzać co najmniej raz w roku.