Ryczałt czy VAT – zakładanie działalności gospodarczej

Z prowadzoną działalnością gospodarczą zawsze wiąże się kwestia wyboru formy opodatkowania. Decyzja o sposobie rozliczania podatków jest jednym z najważniejszych kroków, które mogą znacząco wpłynąć na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. W Polsce przedsiębiorcy mają do wyboru różne formy opodatkowania, w tym ryczałt od przychodów ewidencjonowanych oraz podatek VAT. Obie formy mają swoje zalety, wady i szczególne warunki, które warto znać przed rozpoczęciem działalności. Czym jest ryczałt? Jak działa VAT? Jakie są różnice między nimi i jak wybrać najlepszą opcję dla swojej działalności gospodarczej?

Spis treści

• Co to jest ryczałt?
• Jak zgłosić i rozliczyć ryczałt?
• VAT – podatek od towarów i usług
• Plusy i minusy podatku VAT
• Ryczałt a VAT – podsumowanie

Co to jest ryczałt?

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych to uproszczona forma opodatkowania dochodów, która jest często wybierana przez mniejsze firmy, jednoosobowe działalności oraz osoby prowadzące działalność, która nie generuje dużych kosztów. Ryczałt polega na tym, że podatek jest naliczany od przychodów, a nie od dochodu (czyli po odjęciu kosztów). Oznacza to, że przedsiębiorcy opłacający ryczałt nie mogą uwzględnić w swoich rozliczeniach kosztów związanych z prowadzeniem działalności.

Podstawę opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych stanowi przychód niepomniejszony o koszty jego uzyskania. Jest szczególnie opłacany dla działalności, które nie ponoszą dużych kosztów funkcjonowania (umowy najmu, wynajmu, zakupy firmowe).

Podmioty gospodarcze, które mogą skorzystać z ryczałtu, są określone w Ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne z dn. 28 listopada 1998 roku (źródło: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19981440930/U/D19980930Lj.pdf).

Warto zaznaczyć, że nie wszystkie rodzaje działalności mogą korzystać z ryczałtu, a ustawa przewiduje liczne wyjątki, np. towary, które są opodatkowane podatkiem akcyzowym (z wyjątkiem wytwarzania energii elektrycznej), nie mogą być objęte preferencyjnymi stawkami ryczałtu, co oznacza, że przedsiębiorcy zajmujący się handlem takimi produktami muszą rozliczać się na innych zasadach.

Kto nie może korzystać z ryczałtu?

Istnieje lista działalności, które są wyłączone z możliwości korzystania z ryczałtu. Należą do nich m.in.:

• apteki,
• firmy prowadzące handel częściami i akcesoriami do pojazdów mechanicznych,
• przedsiębiorstwa prowadzące handel wartościami dewizowymi,
• lombardy,
• przedstawiciele wolnych zawodów (poza firmami lekarzy, lekarzy stomatologów, lekarzy weterynarii, techników dentystycznych, felczerów, położnych, pielęgniarek, tłumaczy oraz nauczycieli w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny),
• przedsiębiorstwa świadczące np. usługi reklamowe, księgowo-kadrowe czy prawnicze.

Przed wyborem ryczałtu warto więc dokładnie sprawdzić, czy nasza działalność gospodarcza nie należy do grupy wykluczonych podmiotów.

Stawki ryczałtu

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych oferuje kilka różnych stawek podatkowych. W rozliczeniu PIT za 2024 rok przedsiębiorcy mogą opłacać podatek według jednej z poniższych stawek, zależnie od rodzaju prowadzonej działalności, a w przypadku działalności wielobranżowej – według kilku stawek jednocześnie. Oto pełny wykaz stawek i ich zastosowanie.

17% – wolne zawody

Stawka ta dotyczy przychodów osiąganych przez przedstawicieli wolnych zawodów, takich jak lekarze, dentyści, prawnicy, tłumacze, doradcy podatkowi oraz architekci, którzy osobiście świadczą usługi na rzecz klientów.

15% – usługi niematerialne

Stawka 15% dotyczy usług niematerialnych, m.in. pośrednictwa w handlu hurtowym, działalności hotelowej oraz wynajmu samochodów osobowych. Stawka ta obejmuje także niektóre inne usługi, które nie są związane z bezpośrednią produkcją towarów.

12,5% – najem i dzierżawa

Stawkę 12,5% stosuje się do przychodów z tytułu najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, ale tylko od nadwyżki przychodów przekraczających kwotę 100 000 zł rocznie.

12% – usługi IT

Stawka 12% obejmuje przychody osiągane z usług w obszarze IT, takich jak wydawanie oprogramowania komputerowego (z wyłączeniem pobierania oprogramowania online) oraz doradztwo w zakresie informatycznym.

10% – handel nieruchomościami

Przedsiębiorcy, którzy prowadzą działalność związaną z kupnem i sprzedażą nieruchomości na własny rachunek, stosują stawkę 10%.

8,5% – usługi i najem do 100 000 zł

Stawka 8,5% dotyczy przychodów z działalności usługowej (np. gastronomia, usługi edukacyjne) oraz z najmu, podnajmu, dzierżawy do kwoty 100 000 zł rocznie. W przypadku najmu nadwyżki przychodów powyżej 100 000 zł, stosuje się stawkę 12,5%.

5,5% – produkcja i budownictwo

Stawka ta odnosi się do działalności produkcyjnej, robót budowlanych oraz innych usług związanych z wytwarzaniem produktów lub ich przetwarzaniem.

3% – handel i gastronomia

Przychody z handlu, działalności gastronomicznej (z wyjątkiem sprzedaży napojów alkoholowych o zawartości powyżej 1,5%) oraz niektóre usługi związane z produkcją zwierzęcą (nie obejmuje działalności weterynaryjnej) są opodatkowane stawką 3%.

2% – sprzedaż produktów rolnych

Przedsiębiorcy prowadzący sprzedaż przetworzonych w sposób nieprzemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu mogą skorzystać ze stawki 2%, z określonymi wyjątkami wskazanymi w ustawie.

Dodatkowe stawki ryczałtu

15% – dla wolnych zawodów świadczących usługi w ramach pomocy społecznej bez zakwaterowania stawka wynosi 15%. Z kolei usługi pomocy społecznej z zakwaterowaniem do 100 000 zł są objęte stawką 8,5% (nadwyżka powyżej tej kwoty podlega – 12,5%).

Stawka ryczałtu zależy od specyfiki prowadzonej działalności gospodarczej, co oznacza, że przedsiębiorca musi dokładnie przeanalizować, w której kategorii znajduje się jego działalność, aby wybrać właściwą formę opodatkowania.

Jak zgłosić i rozliczyć ryczałt?

Aby przedsiębiorca mógł rozliczać się w formie ryczałtu, musi zgłosić ten fakt do naczelnika urzędu skarbowego. Wybór formy ryczałtu dokonuje się na formularzu CEIDG-1, który należy złożyć do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym przedsiębiorca osiągnął pierwszy przychód. W zależności od preferencji, rozliczenie może odbywać się miesięcznie lub kwartalnie.

Poza niskim podatkiem, dogodną formą rozliczenia i prostą księgowością ryczałt od przychodów ewidencjonowanych ma również wady. Na jego podstawie nie można rozliczyć się ze współmałżonkiem lub jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Forma podatku uniemożliwia zmianę opodatkowania w ciągu roku i odpisania kosztów uzyskanego przychodu.

Wady i zalety ryczałtu

Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą często wybierają ryczałt, ze względu na jego prostotę i niskie koszty księgowe, co jest szczególnie korzystne w małych firmach o niskich kosztach operacyjnych, a także dla osób wynajmujących nieruchomości.

Ryczałt ma wiele innych zalet, takich jak niska stawka podatkowa, prosta księgowość oraz możliwość płacenia podatków na podstawie przychodu, bez konieczności skomplikowanego obliczania kosztów.

Do wad ryczałtu należy brak możliwości odliczenia kosztów oraz brak elastyczności w kwestii zmiany formy opodatkowania w trakcie roku podatkowego. Ponadto, przedsiębiorca rozliczający się ryczałtem nie może korzystać z preferencyjnych form rozliczeń, takich jak wspólne rozliczenie z małżonkiem.

VAT – podatek od towarów i usług

Podatek VAT (Value Added Tax) to jeden z podstawowych podatków w Polsce. Nie dotyczy bezpośrednio dochodu przedsiębiorcy, a obciąża transakcje kupna i sprzedaży towarów oraz usług. VAT płaci konsument, jednak przedsiębiorcy są zobowiązani do jego naliczania i odprowadzania.

Zgłoszenie do celów VAT jest zupełnie odrębnym procesem, podlegającym innej ustawie i bazującym na innych zasadach. Przedsiębiorca sam decyduje przed rozpoczęciem działalności gospodarczej o tym, czy chce być płatnikiem VAT, czy skorzystać ze zwolnienia z płatności podatku. Firma rozpoczynająca działalność może zostać zwolniona z podatku VAT ze względu na limit obrotów do 200 000 zł. W przypadku firm rozpoczynających działalność w trakcie trwania roku podatkowego VAT jest ustalany proporcjonalnie.

Nie wszyscy przedsiębiorcy mogą zostać zwolnieni z płatności podatku VAT. Jak wynika z art. 113 ust. 1 ustawy o VAT ze zwolnienia nie mogą skorzystać podatnicy, którzy:

• dokonują dostawy nowych środków transportu;
• dokonują dostawy terenów budowlanych;
• świadczą usługi prawnicze;
• świadczą usługi jubilerskie – wyroby z metali szlachetnych.

Poza podmiotowym zwolnieniem z podatku VAT wyróżnia się również przedmiotowe zwolnienie, które jest opisane w Ustawie o podatku od towarów i usług z dn. 11 marca 2004 roku.

Plusy i minusy podatku VAT

Płatność podatku VAT jest opłacalna, gdy prowadzi się działalność dla innych podatników VAT. Podatek należny urzędowi skarbowemu można pomniejszyć o podatek zapłacony np. w towarach i usługach zakupionych na rzecz własnego przedsiębiorstwa.

Płatność podatku VAT jest opłacalna także przy dużych inwestycjach, gdyż jego nadwyżka zostanie zwrócona przedsiębiorcy. Natomiast płatność podatku VAT jest nieopłacalna dla przedsiębiorców, którzy ponoszą niewielkie koszty uzyskania przychodu, współpracują z firmami niebędącymi płatnikami VAT lub przy niskiej skali inwestycji własnych.

Rozliczenie podatku następuje miesięcznie na deklaracji VAT-7 lub kwartalnie na deklaracji VAT-7K i przy użyciu JPK (Jednolity Plik Kontrolny) rejestracji sprzedaży i zakupu. Deklarację składa się do 25 dnia następnego miesiąca lub kwartału.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych i VAT to dwa odrębne podatki, które wystąpić mogą w jednym przedsiębiorstwie, ale nie są opcjami do wyboru między sobą. Ryczałt to forma opodatkowania przychodów przedsiębiorstwa, a VAT to podatek płatny od towarów i usług.

Płatnik rozliczający swoje dochody na podstawie ryczałtu może stać się płatnikiem podatku VAT, ale równie dobrze może zostać z niego zwolniony. Równocześnie firma, która korzysta z okresowego zwolnienia z VAT, może rozliczać się w formie ryczałtu, co zapewnia większą elastyczność i uproszczone rozliczenia podatkowe.

Ryczałt a VAT – podsumowanie

Ryczałt i VAT to dwa zupełnie inne podatki. Ryczałt jest jedną z czterech głównych form podatku dochodowego. Pozostałe to: podatek na zasadach ogólnych (w skali podatkowej), w ramach karty podatkoej oraz podatku liniowego. VAT natomiast jest podatkiem od towarów i usług, który jest niezależny od podatku dochodowego.

VAT nie jest obowiązkowy dla każdego przedsiębiorcy. Przed rozpoczęciem działalności przedsiębiorca może zdecydować, czy chce być płatnikiem podatku od towarów i usług, czy skorzysta ze zwolnienia z podatku VAT w określonych ustawowo przypadkach.